افغانستان ته د پاكستان په مهمو برآمداتو كښې غنم، سيمنټ، چيني او وريژې شاملې دي، افغانستان ته د پاكستان برآمداتو لويه وجه د څيزونو زر رسنه او د نورو هېوادونو په مقابل كښې د وخت او د څرڅونو ځانګړے بچت دے

اسلام آباد 16 جولائي (اے پي پي) پاكس??ان د افغانس??ان تر ټولو لوي تجارتي شراكتدار هېواد دے، افغانس??ان ته د پاكس??ان په مهمو برآمداتو كښې غنم، سيمنټ، چيني او وريژې شاملې دي، افغانس??ان ته د پاكس??ان برآمدات لويه وجه د څيزونو زر رسنه او د نورو هېوادونو په مقابل كښې د وخت او اخراجاتو ځانګړے بچت دے، د افغان څيزونو درآمد هم څو سوه مل??ونه ډالرو ته رسېدلے، د شريك تج??رت په لار كښې لويه ستونزه غېر قانوني تج??رت دے، پاكس??ان د دې غېر قانوني تج??رت خاتمې لپاره ګڼ شمېر اقدامات كړي، پاكس??ان د افغان دولت په خاص خواست د جولائي د 15مې نېټې نه د واهګه بارډر كراسنګ د لارې د افغان برآمداتو بحالولو پرېكړه كړې. د محمد عامر آفريدي د جائزه راپور له مخې تج??رت يا سوداګري د خلقو، فرمونو يا د هېوادونو ترمېنځه د اخستلو، خرڅولو يا د سامان او خدماتو د تبادلې عمل ته وئيلي شي. د اخستلو، خرڅولو يا د سامان او خدماتو تبادله چې كله د هېوادونو په كچه كېږي نو دې لپاره يو خاص مېكانزم ته ضرورت وي، په دې لړ كښې د دوو يا زياتو هېوادونو ترمېنځه لوظنامو ته اړتيا وي او دا هم د دې هېوادونو په حكومتونو پورې اړه لري چې دوي د تج??رت د لارې څخه نه يوازې خنډان لر كړي بلكې سوداګرو او سرمايه كارو ته اسانۍ او اعتماد وركړي دغسې چې شريك تج??رت زيات شي او د دواړو هېوادونو د اولسونو ژوند سوكاله خوشحال شي۔ خو دا تج??رت چې كله د هېوادونو تر مينځه وي نو د ډېرو اسانيو سره مختلف مشكلات او مسائل هم لري چې اړوند حكومتونه ئې وخت په وخت جاج اخلي او د هغې حل كولو لپاره اقدامات كوي لكه محفوظ چاپېرچل ٬د سرمائې تحفظ او ضمانت ٬ د لارو ګودرو اسانتيا او د مصنوعاتو وړلو راوړلو لپاره د ټراسپوټېشن پشمول د پولو پرانسته او د وېزو جاري كولو وغېره لوازمات د هر څه نه زيات اهميت لري ۔ په نن دور كښې جې نړۍ د يو كلي شكل اختيار كړے او د زمكې تنابونه رالنډ شوي ٬فاصلې ختمې شوي او د وخت رفتار هم ګړندے شوے نو د دغه تقاضو سره سم د انسان دماغ او د كاروبار يا تج??رت چارې هم هغه زړې نه دي پاتي۔ د تېكنالوچۍ په رامخې ته كېدو د ورځو خبرې ساعتو او دقيقو ته راغلي خو باوجود د هر سهولت او تندوالي د ګټې يا مفاداتو په حساب هم او د وخت سره سره د انسان د ازلي جبلت په بنياد هم په دې لړ كښې خپل چم ګاونډ اول هم سوداكرو يا تاجرانو د هر چا نه وړومبے ګڼړلو او اوس هم سرمايه دار او تاجران خپلو ګاونډيانو هېوادونو له په نورو ترجيح وركوي. په نسبت د لرې پرتو هېوادونو په هر لحاظ د ګاونډيانو هېوادونو سره د تج??رت ګته يو نه په څو قسمه وي چې تر ټولو اول پكښې د امن او امان بهتري او د زړه پورې ارېكو سره قوي دفاع او سلامتيا هم شامله وي۔ پاكس??ان او افغانس??ان هم د يو بل نزدې ګاونډيان او وړوڼه هېوادونه دي جې تر ډېره حده د ژبې او كلتور د اشتراك سره د مذهب او تاريخ په خپلولۍ هم تړلي دي ۔۔د مينې او ورورولۍ دغه اعتماد او خپلولي دومره زوره وره وه چې د روسيه افغان جنګ ١٩٧٩ په مهال افغانانو په نسبت د نورو هېوادونو په لويه شمېره باكس??ان ته كډې وكړې او تر ننه پورې پاكس??ان كښې په عزت سره نه يوازې د ژوند شپې ورځې تېروي بلكه خپل غټ غټ كاروبارونه او تجات هم كوي۔ دغسې د اولس سره په حكومتې كچه هم د دواړو هېوادونو ترمېنځه په لويه كچه تج??رت او سوداګرېزې هلې ځلې كېږي. د پاكس??ان ټرېډ ډويلپمنټ اتهارټۍ له مخې پاكس??ان افغانس??ان لپاره تر ټولو لوي سوداګريز هېواد دے چرته چې د افغانس??ان پېداوري څيزونه راځي او دا تج??رت د سوونو مل??ونه ډالرو وي. هم دغسې افغانس??ان هم د پاكس??ان برآمدات لپاره په نړۍ كښې څلورم لوي هېواد دے. د كال 2014م نه وړاندې افغانس??ان لپاره پاكس??ان په نړۍ كښې تر ټولو لوي برآمد كوونكے هېواد ؤ خو وروستو بيا د پاكس??ان نه دا وړومبنے سټېټس د اېران غوندې نورو هېوادونو يوړو. افغانس??ان لپاره د پاكس??ان په مهمو برآمداتو كښې غنم، سيمنټ ، چيني او وريژې شامل دي. افغانس??ان لپاره د پاكستانو مصنوعاتو د زيات مقدار د برآمد كېدو لوي سبب هم د?? دے چې د دې سامان په وړولو راوړولو كښې د وخت د بچت سره سره خرڅونه هم د نورو هېوادونو په مقابل كښې كم راځي ځكه چې دواړه هېوادونه شرېكې پولې لري او د دغې ګټه افغان دولت او اولس ته رسيږي ، خو د بده مرغه د دې د دواړو هېوادونو ترمېنځه د تج??رت په لار كښې څه ستونزې هم شته چې پكښې يوه لويه ستونزه په غېر قانوني توګه تج??رت دے. پاكس??ان د دې غېر قانوني تج??رت خاتمې لپاره يو شمېر ګامونه هم پورته كړي. د دواړو هېوادونو ترمېنځه د چمن او تورخم پشان لارې شته چې پرې په قانوني توګه تج??رت كېږي. پاكس??ان او افغانس??ان د دواړو هېوادونو ترمېنځه د تج??رت ودې، د تجارانو اسانۍ او ستونزې لرې كولو لپاره ګڼ شمېر ګامونه پورته كړي او وخت په وخت دې پلو پام لرنه هم كوي. په دې ګامونو كښې د دواړو هېوادونو د تاجرانو شريكه ډله جوړول هم شامله ده كومې ته چې پاك افغان جوائنټ چېمبر آف كامرس وئيلې كېږي. پاكس??ان افغانس??ان سره سوداګرۍ ته ډېر اهميت وركوي او په دې لړ كښې ئې عملي ګامونه هم پورته كړي دي. د دې اندازه د وزيراعظم عمران خان لخوا په كال 2019م كښې د ستمبر په 18مه نېټه په اونۍ كښې اووه ورځې 24 ساعته د تورخم ټرمينل د پرانستې نه هم كېږي. پاكس??ان د افغان دولت په خواست د كال 2020م د جولائي د مياشتې د 15مې نېټې نه د واهګه بارډر كراسنګ د لارې د افغان برآمداتو بحال كولو پرېكړه كړې ده. په افغان ټرانزټ ټرېډ كښې به د كووډ-19 په اړه په بشپړه توګه په پروټوكولز عمل كولې شي. د پاكس??ان د خارجه دفتر وياند له مخې پاكس??ان په ټول بارډر كراسنګ ټرمينلو د كووډ-19 نه د مخكښې سټېټس له مخې په افغان ټرانزټ ټرېډ كښې د اسانيو او د ټرانزټ ټرېډ لوظنامې له مخې دوه اړخيزه تج??رت او افغان ټرانزټ ټرېډ بحال كړے دے. د خارجه دفتر وياند وئيلي دي چې پاكس??ان افغانس??ان سره د تج??رت پشمول په ټولو څانګو كښې خپلې دوه اړخيزه اړيكې لا مستحكم كولو ، د اے پي ټي ټي اے له مخې د افغانس??ان په ټرانزټ ټرېډ كښې اسانيې وركولو لپاره پوخ عزم لري. د سارك د تج??رت او صنعت چېمبر د پاكس??ان دا پرېكړه ستائيلې ده. د سارك چېمبر صدر افتخار علي مل?? په دې پرېكړه تبصره كولو سره وئيلي دي چې د كورونا وائرس د تباه كوونكې وبا په مهال د پاكس??ان دا پرېكړه ډېره مثبت ده چې په نتيجه كښې به ئې افغانس??ان سره د دوه ارخيزه تج??رت په وده كښې مرسته وشي. ده ووئيل چې پاكس??ان افغانس??ان سره دوه اړخيزه تج??رت بحالولو سره د كووډ-19 نه د مخكښې حالاتو له مخې په ټولو 18 سرحدي پوائنټونو د افغان ټرانزټ ټرېډ اجازه وركړې ده. د پاكس??ان د سټېټ بېنك يو تازه راپور له مخې افغانس??ان ته د پاكس??ان په برآمدات كښې په دې وروستيو يوولسو مياشتو كښې 33.40 فيصده كمے راغلے . د سټېټ بېنك راپور له مخې د تېر مالي كال په وړومبنو يوولسو مياشتو كښې افغانس??ان ته د پاكس??ان د برآمدات حجم 825.6343 مل??ونه ډالره ريكارډ كړے شوے ؤ كوم چې د مالي كال 19-2018م په دومره موده كښې 33.40 فيصده كم دے. د مالي كال 19-2018م په دې موده كښې افغانس??ان ته د پاكس??ان د برآمداتو حجم د 1.101 اربه ډالرو ريكارډ كړے شوے ؤ. د شمېرو له مخې د روان كال د مئي په مياشت كښې افغانس??ان ته د 17.01 مل??ونه ډالرو برآمدات تللي. تېر كال د مئي په مياشت كښې افغانس??ان ته د پاكس??ان د برآمدات حجم 115.88 مل??ونه ډالره ريكارډ كړے شوے. د پاكس??ان د سركاري بېنك شمېرو له مخې د افغانس??ان څخه هم پاكس??ان ته په درآمداتو كښې هم كمے راغلے او دا كمے 36.79 فيصده ريكارډ كړے شوے. د تېر مالي كال په وړومبنو يوولسو مياشتو كښې د افغانس??ان څخه د 119.32 مل??ونه ډالرو درآمدات راغلي وو كوم چې د مالي كال 19-2018م په مقابل كښې 36.79 فيصده كم دي. د مالي كال 19-2018م په وړومبنو يوولسو مياشتو كښې پاكس??ان د افغانس??ان څخه د 163.13 مل??ونه ډالرو مصنوعات راوړي وو. ټرېډنګ اكنامكس يوه نړيواله اداره ده كومه چې د هېوادونو ترمېنځه د تج??رت په هلو ځلو نظر ساتي. د دې ادارې د جولائي كال 2020م تازه شمېرو له مخې پاكس??ان په كال 2019م كښې د افغانس??ان څخه د 579.53 مل??ونه امريكائي ډالرو درآمدات تر سره كړي. په دې درآمداتو كښې د 175.25 مل??ونه ډالرو مېوې او د 155.14 مل??ونه ډالرو د سبزيانو وغېره درآمدات شامل دي. په كال 2019م كښې د افغانس??ان څخه د 91.14 مل??ونه ډالرو معدنيات او تېل وغېره هم راوړلے شوي، د 57.87 مل??ونه ډالرو كاټن او د 32.78 مل??ونه ډالرو اوسپنه او سټيل هم په كال 2019م كښې د افغانس??ان څخه درآمد كړے شوي. كه هر څو افغانس??ان لپاره د برآمدات په مقابل كښې پاكس??ان ته د افغانس??ان درآمدات كم دي خو په مجموعي توګه د تېر مالي كال په مهال د دواړو هېوادونو دوه اړخيزه تجارتي حجم كښې كمے راغلے. د دواړو ګاونډيانو هېوادونو په سوداګرۍ يا شريك تج??رت كښې دا كمے ولې راغلے ، د دې يو شمېر عوامل كېدے شي. په دې اړه چې كله د پاك افغان جوائنټ چېمبر آف كامرس او د سرحد چېمبر آف كامرس پخواني صدر او د فرنټيئر كسټم اېجنټس اېسوسي اېشن اوسني صدر ضياالحق سرحدي نه پوښتنه وكړې شوه نو هغه ووئيل د پاكس??ان او افغانس??ان ترمېنځه شريك تج??رت په دې وخت كښې ستونزو سره مخ دے او ډېر كم شوے. هغه ووئيل د دواړو هېوادونو ترمېنځه د شريك تج??رت حجم په يو وخت كښې 2.5 اربه ډالرو ته رسېدلے ؤ. دا تج??رت بيا مخ په كمېدو شو او دا ډېر وجوهات لري. ده ووئيل كه مونږ اوس وګورو نو د كورونا وبا د ټولې نړۍ معيشتونه لړځولي دي. د دې نړيوالې وبا آغېز په پاكس??ان او افغانس??ان هم پرېوتے. هغه ووئيل هره ورځ د دواړو هېوادونو ترمېنځه د پولې تړلے كېدو په وجه هم ډېرې ستونزې راپېدا كېږي. هغه ووئيل څه موده وړاندې هم د پاكس??ان او افغانس??ان پوله تړلې شوې وه بيا وزيراعظم عمران خان اعلان وكړو چې د پاكس??ان او افغانس??ان پوله به 24 ساعته پرانستې وي. د وزيراعظم اعلان نه پس د دواړو هېوادونو تج??رت ډېر ښه شو خو بيا د كورونا په وجه دا صورتحال خراب شو. هغه ووئيل مخكښې به د دواړو هېوادونو د تج??رت چارې كسټم محكمې، انتظاميې او د خېبر پولېټيكل اېجنټ كتلې خو اوس چې كله د فاټا سيمه په خېبر پښتونخوا كښې ضم كړې شوه نو هلته چې د خېبر پي اے كوم كردار ؤ هغه ختم شو. پكار خو دا وه چې دا ټول انتظامات د خېبر ډي سي په لاس كښې وو. ولې هلته ډي سي خو شته خو ټول اختيارات ډي پي او سنبال كړي. د كسټم نه علاوه هتله د پولې په انتظام كښې نورې ډېرې محكمې هم لاس لري او د دغې په وجه هم تج??رت ځپلے شوے. هغه ووئيل د پاكس??ان او افغانس??ان ترمېنځه د تج??رت څارنه دې يوه محكمه وكړي په نسبت د ډېرو او په لار كښې شته ستونزې كه لرې كړې شي نو د دواړو هېوادونو تج??رت به په زړه پورې ډول وده وكړي بلكې مستحكم به شي. هغه غوښتنه وكړه حكومت بايد دې پلو خاص پام وكړي چې دغسې د دواړو هېوادونو دوه اړخيزه تج??رت په تندې سره زيات شي. او تجارتي هږې ځلې به د ځان سره نور ډېر اولسي او دولتي زيري راوړي. په راپور كښې ليكوال ليكي چې د پاكس??ان او افغانس??ان د اولسونو ترمېنځه تج??رت كومه اوسنۍ خبره نه ده، د دې دواړو ګاونډي هېوادونو ترمېنځه تج??رت يا سوداګري د پېړيو نه روانه قيصه ده. د دواړو هېوادونو د تج??رت په اړه د سرحد چېمبر آف كامرس اېنډ انډسټري پخوانے صدر حاجي محمد افضل وائي چې كله هم د چمن او تورخم پوله بنده شي نو د افغانس??ان خلق د خوراك پشمول نورو ډېرو ستونزو سره مخ شي. ده ووئيل د اېران د پولو او بندر ځايونو استعمال هم په دې وجه زيات شوے دے . ده ووئيل د پاكس??ان او افغانس??ان د تج??رت چې كوم حالات دي، په يقيني توګه دواړه وروڼه هېوادونه دي، د دواړو هېوادونو ټولنيز او اقتصادي حالات هم يو شان دي او په كاروباري معاملو كښې هم دواړه هېوادونه د سلونو كلونو نه په يو بل پورې اړه لري. ده ووئيل كه يو خوا د افغانس??ان لار د مېنځنې آسيا هېوادونو لپاره د پاكس??ان ضرورت دے نو بل خوا افغانس??ان سمندر نه لري او تر ټولو زيات پاكس??ان ته ضرورت لري. ده ووئيل د پاكس??ان او افغانس??ان ترمېنځه د كاروباري چارو په لار كښې چې كومې ستونزې رامخې ته دي په هغې كښې وړومبې هره ورځ د پولې تړل لويه ستونزه ده ، په محدوده پېمانه د برآمد كوونكو ټركونو ته اجازه وركول هم لوئې مشكلات دي، دا هغه حالات دي كوم چې د دواړو هېوادونو د تج??رت په لاره كښې ستونزې راپېدا كوي. ده ووئيل د دې ستونزو به په دائمي توګه حل راويستل وي. تاجرانو له به اسانۍ وركول وي، د چېنكنګ نظام به آټومېټك كول وي،د سكريننګ د لارې د چېكنګ عمل به دومره پاك او سپېځلے كول وي چې نه يوازې د برآمد كوونكو او درآمد كوونكو مال په ډېر مقدار لاړ شي بلكې د ټرانزټ ټرېډ پشمول نورې معاملې هم ښې او اسانې كړې شي. دې سره به نه يوازې د افغانس??ان او پاكس??ان مالي حالات درست شي بلكې د دواړو حكومتونو ترمېنځه چې كومې غلط فهمۍ دي، هغه به هم ختمې شي. ده ووئيل د امن او امان صورتحال هم په هغه صورت ښه كېدے شي كله چې د پولې په دواړو غاړو خلق خوشحال وي، د كاروبار د لارې چې امدن ترلاسه كړے شي نو بيا به خلق د نورو چارو سوچ نه كوي . مونږ له به دې معاملاتو ته په ژور نظر كتل او فكر كول وي.